Denge, denge bozukluğu, Dizinis ve Vertigo birbirine karışabilen sözcüklerdir. Her iki kelimedeki farklılıkları iyi tanımlamak, pek çok hastalığı daha iyi anlamamızı sağlayacaktır.

Dengesizlik ağırlık merkezimizin dayanma düzleminin dışında kalmasıdır. Dengesizlik; periferik- iç kulak, santral- beyin, sistemik-genel ve psikojenik sebebe dayanabilir.

Denge sorunu yaşayan bir hasta düşecekmiş gibi hisseder, hareketleri yavaşlar, dayanma düzlemini artırmaya çalışır.

Dizinıs dediğimiz sersemlik hissinde mekan kavrama hissi bozulur. Sanki boşluğa adım atıyor gibi hisseder. İnsan başında sanki boşluk hissi varmış gibi hisseder.

Göz kararması, kafa içinde dalgalanma hissi ve düşmeye meyil hissi oluşur. Eşyaların ayaklarının altından kaydığını sanır. Baş dönmesi yoktur.

Vertigo kelimesini kaynağı Latincedir. VERTER kökünden gelir; bir eksen etrafında dönmek demektir. Hastalar, etrafındaki eşyaların döndüğünü sanır. Vertigo hissi olan insanlar, gözlerini kapatınca kendisini dönüyor zanneder. Oysa herhangi bir dönme hareketi yaşamazlart, sadece böyle bir dönme hareketi içinde olduklarını zannederler.

Genellikle böyle bir his denge kristali kayması olan hastalarda; 10-15 dakika içinde azalır. Mide bulantısı, kusma, terleme ve halsizlik olur. Vertigo hasta olan kişinin baş hareketleri ile artar. Vertigo yani baş dönmesi hissi bu kişilerde  nöbetler şeklinde gelebilir, tekrar edebilir. Hastanın günlük yaşamını ve aktivitelerini olumsuz etkiler.

Baş dönmesi hissi yaşayan hastaların, baş hareketleri ile oluşan baş dönmesi hissi pozisyonel vertigo olarak adlandırılır. Bu hastalık belirli bir bekleme  süresi sonrası ortaya çıkar. Yani başınızı hareket ettirdikten 1-10 saniye sonra ancak görülür, hemen baş dönmesi görülmeyebilir. Bu özellikle test yaparken önem arzeder, test esnasında baş dönmesi veya nistagmus dediğimiz göz hareketi bozukluğu hemen oluşmadı diye test bırakılmamalı, bu bekleme süresi geçirilmelidir.

Nistagmus dediğimiz göz çakması hareketleri kısa süreli olabilir.  Bazen de test boyunca veya hastalık süresince 2 dakika gibi uzun da sürebilir. Nistagmus dediğimiz göçakmas, göz hareket bozukluğu, aynı baş hareketini tekrar yapınca ortaya çıkmayabilir, buna göz hareketinde yani nistagmusta yorgunluk diyoruz.

Yatay göz çakması hareketleri ve dairesel göz çakması hareketleri en sık gördüğümüz nistagmus göz çakması hareketleridir. Bu hareketler, denge taşlarının yatay ve dikey yarım daire kanalları içine düşmesi sonucu oluşur.

Vücudumuzun dengesi temelde 3 ayrı organ ve beyin kabuğu, beyincik tarafından gerçekleştirilir. Bu 3 organ Göz, Kulak, Derin Duyumuzun bulunduğu deri ve kas iskelt sistemidir. Vestibülokuler sistem; iç kulak göz refleksi göz ile, vestibülospinal sistem; iç kulak omurilik refleksi derin duyu ile, periferik vestibüler sistem; oküler refleks  iç kulak ile kontrol edilir.

1. A) Göz; Vestibulokuler Refleks ile çalışır.

Başın aşağı, yukarı,sağa ve sola hareketleri esnasında, görüntüyü sabitleyebilmek ve dengemizi bu hareketleri yaparken sağlayabilmek için çalışan sistemdir.Refleks yani istemsiz bir şekilde biliç dışı yaptığımız koruyucu ani bir davranışımızdır. Vucudumuzu düşmekten korur ve aynı noktadaki görüntüyü kaybetmemize engel olur.

1. B) İç Kulak; Vestibüler Sistem göz refleksini çalıştırarak etki eder.

Labirenter yani yarım daire kanalları ile baş hareketlerinin yönünü ve hangi düzlemde hareket edeceğini kontrol eder.

1. C) Derin Duyu; Vestibülospinal-İç Kulak Refleksi

Derin duyu yoluyla, yürümek ve ayakta durmak gibi faaliyetlerimizi sağlar. Proprioseptif sistem, derin duyudur. Ayak tabanlarımız ellerimiz vücut azalarımız ile algıladığımız çevreyi ve hareketleri, spinal yani omurilike iletir. Omurilik, Vestibülospinal dediğimiz yolu   çalıştırır. Böylece düşmemizi engellemiş oluruz aynı zamanda başın dengeli hareketini sağlarız.

Bu denge taşlarını Vertigo MANEVRALARI dediğimiz hareketlerle, iç kulak yarım daire kanallarını döndürerek kristalleri düştükleri yerlere tekrar oturtuyoruz. Herbir kanal için ayrı düzeltici manevra vardır. Biz KBB hekimlerince bu hareketler tespit edilir ve bizzat aynı hekim tarafından veya hekim gözetiminde bir denge uzmanına yaptırılır.

Genelde bu hareketlerle taşlar yerine oturur ve hasta rahatlar. Eğer şikayetlerin tekrarı olur ise manevra tekrarlanır. Bazen hastalık uzayabilir. Böyle bir durumda, evde rehabilitasyon egzerzisleri dediğimiz kontrol düzeltme hareketlerini hastaya öğretiriz. Hastalar kendileri bu hareketleri evde kendi başlarına rahatlıkla yapabilirler. Yine de bu hareketleri evde yaparken bir kişinin refakati önemlidir. çünkü ani gelişebilecek bir başdönmesine karşı yardım edecek bir kişi bulunmalıdır.

İlerdeki bölümlerimizde bu denge hareketlerini ayrıntılı açıklayacağım. Evdeki hareketlerin nasıl yapılacağını açıklayacağım . Şimdilik bu kadarla yetinip dengede rol alan diğer denge organellerini anlatmaya devam edeceğim.

Romberg Testi: Ayakta gözler kapalı eller yanda, ayaklar bitişik durumda durulur. İç kulak hastalıklarında, etkilenen kulak tarafına düşme olur. Beyin hastalıklarında ise her defasında başka bir tarafa düşme olur.

Unterberger testi: Ayakta kollar önde, gözler kapalı yerinde ayakları kaldırarak sayar, ileri – geri gitmez. Ancak iç kulak bozukluğunda hasta yıldızvari bir şekil çizer. öncelikle hasta kulak tarafına döner hatta farkında olmadan ileri gider.

Gait testi: Hasta önce gözler açık düz bir hatta yürütülür sonra gözler kapalı devam edilir, iç kulak hastalığında, yürürken etkilene kulak tarafına sapar. Baş dönmesi sebeplerini tespit için diğer testler laboratuvar ortamında yapılır. Odiolojik testler, Videonistagmografi, kalorik testler, röntgen, tomografi ve MR gibi testlerdir

1• Sabit bakış testi (gaze) nedir?

Burundan yaklaşık 30-40 cm uzaklıkta tutulan bir cisim orta hattan sağa ve sola 30 derece, yukarı ve aşağı 30 derece kadar hareket ettirilirken, hastadan cismi takip etmesi istenir.

2• Sinüzoidal hareket (Pursuit Tracking) testi nedir?

• Bakış testinde cisim sarkaç gibi sinüzoidal bir salınışla hareket ettirildiğinde, hastanın gözleri düzenli olarak takip edebilmelidir.
  • Bu takipteki bozulmalar vestibüloserebellar tipte santral patolojileri düşündürebilir.

3.Sakkadik hareket testi nedir?

Hasta orta hatta testi yapanın burnuna bakar.Daha sonra hastanın gözleri 30 derece kadar laterale bakacak şekilde, bazen sağa, bazen sola doğru hızlıca doktorun parmaklarına bakması istenir.Aynı zamanda yana doğru bakarken gözün hedeften sapma gösterip göstermediği, hedefi tuttururken nistagmus benzeri sıçrama hareketleri olup olmadığı belirlenir.Komutu takiben belirgin bir gecikme olması veya hedefi tutturamayıp dismetri göstermesi beyinsapı veya serebellar patolojiyi düşündürür.

4.Spontan nistagmus testi nedir?

VNG testi ile yapılır. Hastanın başına vng gözlüğü takılıp gözlük kapağı kapılır ve hastanın gözü karanlık bir ortamda bırakılarak hiçbir şey göremez hale getirilir.  VNG cihazı yakılan ışığa baktırılır. Hastanın gözünde herhangibir kayma veya bir çakma hareketi olup olmadığına bakılır. Eğer bir hareket varsa yanan ışığa baktığı anda bu hareketin fixeolup sabitlenip sabitlenmediği takip edilir. Eğer bir nistagmus hareketi varsa beyin hastalıkları ile ilgili bir problemden endişe edebiliriz, özellikle aşağı ve yukarı vuran dik göz hareketlerinde. Eğer yatay olarak sağa veya sola çakan göz hareketleri yani nistagmus var ise o zaman iç kulak ile ilgili bir hastalığa bağlı vertigo yani baş dönmesi seemptomu var diyebiliriz.

5.Head shake -kafa sallama testi nedir?

VNG testi ile birlikte yapılır. Gözlük kapağı kapalı bir şekilde takılı iken hastanın kafası yaklaşık 30 saniye sallanarak iç kulak denge organı olan vestibiler sistem organları uyarılır ve buuyarıda herhangi bir anormal göz hareketi olup olmadığı incelenir. Zaten nistagmus dediğimiz anormal göz hareketleri VNG aygıtının bilgisayarı tarafından da tespit edilerek kayıt altına alınır. Eğer yatay yani horizontal nistagmus görülürse yatay yarım daire kanallarında, eğer dikey yani vertikal aşağı vuran göz hareketi-nistagmus görülürse beyin veya beyincikte hastalık olduğu düşünülür.

6.Optokinetik test nedir? 

Başın yavaş hareketlerindeki göz refleksini ölçer. Baş hızlı hareket ettirilince görüntünün, göz içinde bulunan foveaya düşürülmesini vestibülo oküler refleks ile iç kulak sağlar. Ancak yavaş hareket esnaında bu görevi optokinetik refleks yapar. Bu reflex hiç kortekse uğramadan vestibüler çekirdeklerde sonlanır. Nistagmus sadecebu testte görülüp başka hiç bir testte görülmezse, bu beyinkab uğundaki bir hastalığı gösterir. Eğer nistagmuz gaze sabit bakış testinde yön değiştiriyor ve optokinetik testte de ortaya çıkıyorsa, bu durumda beyincik be beyin sapında hastalık olduğu düşünülür.

7. VNG DİNAMİK VE STATİK POZİSYONEL TESTLER:

Dinamik Pozisyonel testler; Dix-Hallpike testi, Roll testi ve Head hanging çengel testleridir. Statik pozisyonel testler ise Supine, Roll, body left ve body riht pozisyonlarında yapılan testtir. Bu testlerin herbirisini, VNG dediğimiz bilgisayar sisteminde çalışan ve kapalı sisten VNG gözlüğünü kullandığımız cihazda gerçekleştirmekteyiz.

Bu testlerin nasıl yapıldığını ayrıntılı olarak VNG TESTLERİ sayfasında anlatacağız.

8. Kalorik Test nedir? nasıl yapılır?

• Sırasıyla sağ kulak soğuk, sol kulak soğuk, sağ kulak sıcak ve sol kulak sıcak uyanları yapılır.
  • Testler arasında 5 dk dinlenme periyodu olmalıdır. Dış kulak yoluna sıcak su verilince horizontal kanaldaki sıvıda ısınacağından utrikopedal hareket gelişir ve aynı tarafa nistagmus oluşur.
  • Daha sonra soğuk su verilir. Bu arada horizontal kanaldaki sıvıda soğuyacağından sıvıda kristallerden öteye bir hareket gelişir ve karşı tarafa vuran nistagmus oluşur.
  • İki taraf arasındaki farklar karşılaştırılarak hangi tarafın patolojik olduğuna karar verilmeye çalışılır.